Rozwój mowy zależy od uwarunkowań genetycznych oraz od wrodzonych właściwości organizmu człowieka. Prawidłowy rozwój mowy jest jednak możliwy tylko w kontakcie z innymi ludzi (co potwierdzają opisy życia ludzi wychowywanych przez wilki czy przypadek Kacpera Hausera więzionego od niemowlęctwa w piwnicy i pozbawionego interakcji międzyludzkich). Jest to więc proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. W polskiej logopedii wyróżnia się cztery okresy rozwoju mowy (Kaczmarek, 1953):

• okres melodii (0 – 1 rok życia);
• okres wyrazu (1 – 2 rok życia);
• okres zdania (2 – 3 rok życia);
• okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7 rok życia).

Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, potem pojawiają się takie formy jak mlaskanie, cmokanie, które przygotowują do wydawania dźwięków mowy usprawniając działanie układu oddechowego i artykulacyjnego.

Około 3 miesiąca życia dziecko zaczyna wydawać gardłowe dźwięki podobne do artykułowanych, jak k, g, aa, uu i ich połączenia guu. Ten rodzaj zachowań przedwerbalnych nazywamy gruchaniem lub głużeniem. Jego funkcją jest sygnalizacja pozytywnych uczuć dziecka, towarzyszy mu uśmiech lub śmiech i czasem przechodzi w zabawy wokalne. Głużą wszystkie dzieci, także głuche (!).

W drugiej połowie pierwszego roku życia obserwujemy u dziecka gaworzenie czyli zamierzone powtarzanie dźwięków. Dzięki większej spostrzegawczości i lepszym skupieniu uwagi dziecko powtarza dźwięki, które wypowiedziało przypadkowo oraz te, które zasłyszało w otoczeniu (ma, pa, da, la). Gaworzenie pojawia się w okresie czuwania, wyraża zadowolenie, pełni funkcję komunikacyjna oraz jest także treningiem słuchu.

Gruchając i gaworząc dziecko stwarza sobie w ośrodkowym układzie nerwowym bardzo złożoną sieć powiązań. Stopniowo w mózgu zaczynają się wytwarzać skojarzenia między obrazem wzrokowym przedmiotu a jego dźwiękowym odpowiednikiem. Zanim jednak dziecko zacznie wypowiadać pierwsze słowa porozumiewa się za pomocą gestu – pokazywanie przedmiotu, podawanie go, wskazywanie przy jednoczesnej wokalizacji.

Pierwsze nazwy pojawiają się ok. 11 – 12 miesiąca życia, w tym czasie rozwija się słuch fonematyczny, co daje podstawę naśladowania mowy otoczenia. Pierwsze słowa to nazwy osób (np. mama, tata, baba, dzidzi), żądanie czegoś (da, dać), wyrażenie sprzeciwu (ne, nie). Rozwój mowy w tym okresie postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy, gaworzeniu – umiejętność siadania, pierwszym wyrazom – pozycja pionowa, stawanie. Podczas okresu melodii dziecko powinno używać już właściwie wszystkich samogłosek, prócz nosowych, a ze spółgłosek: p, b, m, t, n, k, ś. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, o zbliżonym miejscu artykulacji. Grupy spółgłoskowe są upraszczane. Charakterystyczne jest wymawianie pierwszej litery lub końcówki.

W okresie 2 – 3 roku życia dziecko powinno już wypowiadać głoski:

• wargowe: p, b oraz zmiękczone: pi, bi, mi;
• wargowo – zębowe: f, w, fi, wi;
• środkowojezykowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi;
• tylnojęzykowe: k, g, ch;
• przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n;
• przedniojęzykowo – dziąsłowe: l.

Pod koniec tego okresu mogą pojawić się u niektórych dzieci głoski s, z, c, dz. Dziecko już wie jak dana głoska powinna brzmieć, jednakże nie umie jej wypowiedzieć.