Dieta bezglutenowa jest koniecznym elementem stylu życia osób cierpiących na celiakię oraz na alergię na gluten. Dotychczas medycyna nie miała innej propozycji dotyczącej leczenia tych schorzeń, stąd dieta bez glutenu jest jedynym rozwiązaniem. Obecnie obserwuje się większe rozpowszechnienie produktów bezglutenowych oraz większą liczbę osób stosujących taką dietę, co jest wynikiem zarówno szerszego i łatwiejszego dostępu do badań diagnostycznych, ale także mody, jaka nastała, na bycie fit, vege czy glutenfree.
Diagnoza
W przypadku pojawienia się niepokojących objawów lub podejrzenia celiakii konieczna jest konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu. Jeśli przypuszczenia są słuszne, pacjent zostaje skierowany do gastroenterologa, który zleca wykonanie specjalistycznych badań, takich jak badanie przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) lub przeciwciał przeciwko tzw. „nowej gliadynie” GAF. Badania te wykonywane są z próbówki pobranej krwi i wykazują się znaczącą wartością diagnostyczną, stąd niezbędne są do postawienia diagnozy. Wszystkie wyżej wspomniane przeciwciała są markerami specyficznymi dla celiakii, jednak stwierdzenie braku ich obecności nie jest podstawą do wykluczenia choroby trzewnej. Kolejnym etapem badań, do niedawna uważanym za nieodzowny element procesu diagnostycznego, jest biopsja jelita cienka, która według nowych wytycznych może zostać pominięta w przypadku uzyskania odpowiednich stężeń przeciwciał Ema, tTG czy GAF [2].
Należy pamiętać o tym, że nie należy wprowadzać diety bezglutenowej bez uprzedniej konsultacji z gastroenterologiem, gdyż po usunięciu z diety glutenu niemożliwe będzie stwierdzenie jego destrukcyjnego wpływu na organizm [2].
Dieta bezglutenowa
W sytuacji postawionej diagnozy choroby trzewnej kluczowym, a zarazem jedynym podejściem terapeutycznym, jest dieta, która wyklucza produkty glutenowe. W tym miejscu konieczne jest wskazanie różnicy pomiędzy alergią na gluten a nietolerancją glutenu, gdyż pojęcia te nie są tożsame. W przypadku zdiagnozowania alergii na gluten konieczne jest wprowadzenie ograniczeń w diecie, w zakresie i na czas wskazany przez lekarza, co oznacza, że istnieje możliwość powrotu do „normalnego” żywienia, kiedy kryzys związany z alergią zostanie zażegnany. W sytuacji występowania nietolerancji glutenu (celiakii), konieczne jest uświadomienie sobie faktu, że dieta bezglutenowa będzie obowiązywać przez całe życie. Dotychczas nie wynaleziono bowiem leku, który leczyłby tę chorobą, stąd dieta jest aktualnie jedynym rozwiązaniem problemów [2].
Czego nie wolno?
Dieta bezglutenowa wymaga bezwzględnego wyeliminowania produktów zbożowych opierających się na pszenicy, życie, jęczmieniu, pszenżycie, orkiszu, a w polskich warunkach także na owsie. Owies jest dość dyskusyjnym zbożem w kontekście celiakii, a mianowicie białko w nim zawarte (awenina) nie jest powodem reakcji immunologicznej, jaka występuje w przypadku kontaktu z pszenicą czy żytem, jednak w Polsce owies jest dość mocno zanieczyszczony innymi zbożami, stąd rekomenduje się jego wyeliminowanie. Oczywiście na rynku dostępne są specjalnie przygotowane produktu, także owies bezglutenowy [2].
Oznaczenie
Produkty przeznaczone dla osób cierpiących na celiakię podlegają odpowiednim przepisom prawa i są od nich zależne. Zgodnie z wytycznymi Komisji Kodeksu Żywieniowego (2008) oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) Nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. konieczne jest zachowanie odpowiedniego etykietowania tego rodzaju produktów.
Przede wszystkim, produkt bezglutenowy to taki, który zawiera mniej niż 20 mg glutenu na kilogram żywności, która trafia do konsumenta. Można zaznaczyć to w różnoraki sposób, np. etykietując odpowiednim napisem „produkt bezglutenowy” lub „niezawierający glutenu”, a także znakiem przekreślonego kłoska, który sam w sobie jest znakiem zastrzeżonym i nie wolno go stosować bez licencji odpowiednich instytucji [4].
Podejmując rozważania o przejściu na jakąkolwiek dietę, warto rozpoznać temat i dowiedzieć się, czy dana propozycja jest dla nas odpowiednia. Obecnie bowiem zauważa się znaczący wzrost produktami bezglutenowymi oraz ich szersze rozpowszechnienie i łatwiejszą dostępność. Wiele osób eliminuje gluten ze swojej diety bez wskazań medycznych, by osiągnąć lepsze rezultaty w odchudzaniu, jednak nie jest to rozwiązanie ani zdrowe ani bezpieczne.
Jak się bowiem okazuje w sytuacji eliminacji glutenu z diety bez wskazań medycznych, organizm bardzo dużo traci. Gluten jest mieszaniną białek występującą w wielu produktach i niezwykle trudno jest go w zasadzie uniknąć – stanowi bazę wielu potraw i produktów, jednak eliminując go z diety, pozbywamy się produktów zbożowych, które stoją u podnóża piramidy żywieniowej człowieka. Eliminuje się tym samym z diety takie składniki, jak błonnik, witaminy z grupy B, żelazo, cynk, selen, kwas foliowy, wapń oraz szereg naturalnych minerałów, a to w prostej linii prowadzi do wielu niedoborów w organizmie. Co więcej, produkty wykorzystywane do wytworzenia produktów bezglutenowych są zazwyczaj wysoko przetworzone i często zawierają więcej tłuszczu (i kalorii) niż produkty glutenowe. Jaki ma to więc wpływ na odchudzanie? Normalne, codzienne spożywanie glutenu nie ma wpływu na przyrost masy ciała – sprzyjają temu inne składniki, takie jak tłuszcz czy cukier. Jeśli jednak podejmiemy się eliminacji glutenu z diety bez wskazań medycznych, stwarzamy sobie zagrożenie pojawienia się celiakii wtórnej – reakcji na niewielką ilość glutenu po znaczącej przerwie w jego spożywaniu [5].
