Dieta bezglutenowa jest koniecznym elementem stylu życia osób cierpiących na celiakię oraz na alergię na gluten. Dotychczas medycyna nie miała innej propozycji dotyczącej leczenia tych schorzeń, stąd dieta bez glutenu jest jedynym rozwiązaniem. Obecnie obserwuje się większe rozpowszechnienie produktów bezglutenowych oraz większą liczbę osób stosujących taką dietę, co jest wynikiem zarówno szerszego i łatwiejszego dostępu do badań diagnostycznych, ale także mody, jaka nastała, na bycie fit, vege czy glutenfree.
Dieta bezglutenowa jest coraz częściej i coraz chętniej wdrażana do codziennego stylu życia, zyskując w ostatnim czasie na popularności. Dotychczas postrzegana była jako konieczność, często niewygodna i uciążliwa w schorzeniach takich, jak celiakia czy choroba Duringa [6], jednak obecnie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, wzorując się celebrytach, coraz większa rzesza osób wdraża do swojego jadłospisu produkty bezglutenowe, nie uzasadniając tego medycznie. Inną przyczyną większego zainteresowania takim rodzajem diety jest fakt, że techniki diagnostyczne w kierunku chorób autoimmunologicznych, do jakich należy celiakia, są bardziej dostępne oraz bardziej zaawansowane technologicznie [1].
Choroba trzewna
Choroba trzewna, czyli celiakia, jest chorobą mającą swoje podłoże w genetyce – jest to schorzenie z grupy autoimmunologicznych, a jej główną cechą jest nietolerancja glutenu, czyli białka obecnego w zbożach (w pszenicy, życie i jęczmieniu). Toksyczne działanie glutenu polega tutaj na degradacji kosmków jelitowych, czyli wypustek w błonie śluzowej jelita, dzięki którym powierzchnia jelita ulega znaczącemu zwiększeniu, a co za tym idzie – większa jest także powierzchnia wchłaniania. Wskutek patologicznego działa glutenu kosmki jelitowe zanikają, co przyczynia się do pogorszenia wchłaniania składników pokarmowych, a to z kolei prowadzi do bardzo zróżnicowanych objawów klinicznych. Jedyną metodą leczenia i terapii celiakii jest wyeliminowanie z diety produktów bezglutenowych [2].
Jeszcze niedawno celiakia była kojarzona przede wszystkim z wiekiem dziecięcym i uważano, że jest to nieprawidłowość, z „której się wyrasta”, jednak jak pokazują przypadki nieprzestrzegania tej diety w późniejszym wieku, osoby te zapadają na inne, dużo cięższe niekiedy schorzenia spowodowane toksycznym działaniem niewyeliminowanego z diety glutenu [2].
Epidemiologia
Szacunkowo w całej populacji występuje około 1% osób cierpiących na celiakię, przy czym obserwuje się ciągle rosnącą liczbę osób chorych, co skłania do wyciągnięcia wniosków o coraz większym zagrożeniu, jakie niesie za sobą spożywanie glutenu. Związane to jest z jednej strony ze zwiększonym spożyciem glutenu, jak również z rozwojem diagnostyki oraz z jej szerszą dostępnością.
Nie ma określonego wieku, w którym choroba może się pojawić, obserwuje się jej występowanie na niemal każdym etapie rozwojowym człowieka, a diagnozuje się nawet osoby w przedziale wieku 30-50 lat. W kontekście płci warto zwrócić uwagę na fakt, że dwukrotnie częściej celiakia jest diagnozowana u kobiet niż u mężczyzn, a ogólna częstość zachorowań to skala 1:100 [2].
Zagrożenia
Choroba trzewna jest najczęściej występującą nietolerancją pokarmową, która nieleczona może stać się przyczyną wielu poważnych schorzeń i problemów zdrowotnych. Spektrum powikłań może być bardzo szerokie i dotyczyć wielu obszarów funkcjonowania organizmu, począwszy od osteoporozy, zaburzenia płodności, zaburzenia psychiczne, a skończywszy na schorzeniach nowotworowych. Niezmiernie ważna jest wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniej diety [2].
Niepokojące objawy
Stosunkowo częstymi objawami, jednocześnie najbardziej kojarzonymi z celiakią, są biegunki oraz spadek masy ciała. Są to typowe objawy dla celiakii jawnej, która występuje jedynie u 10% osób chorych. Jak wskazują statystyki i badania, aż w 90% przypadków choroba trzewna daje szereg innych objawów, które w dużej mierze związane są z zaburzeniami substancji odżywczych w organizmie oraz ze współistniejącymi procesami autoimmunologicznymi.
Bóle brzucha, zwiększenie jego obwodu, biegunki naprzemienne z zaparciami, spadek masy ciała, zaburzenia rozwoju u dzieci, zmiana usposobienia w kierunku nadpobudliwości lub apatii czy zmęczenia, stany depresyjne oraz objawy niedoborowe wywołane zespołem złego wchłaniania to główne symptomy celiakii pełnoobjawowej. Wystąpienie tych objawów daje pewien obraz i przypuszczenia, stąd diagnoza nie powinna nastręczać dużych problemów. Inaczej sprawa się ma w kontekście celiakii skąpoobjawowej, gdzie manifestacje mogą dotyczyć bardzo wielu sfer funkcjonowania organizmu, dając szereg niespecyficznych objawów, które pozornie nie są w żaden sposób powiązane z celiakią [2].
Ze względu na stopień uszkodzenia jelita cienkiego, nasilenie objawów oraz przebieg choroby wyodrębniono trzy postacie celiakii – klasyczną, niemą i letalną [3].
fot. panthermedia
U niemowląt objawami, jakie powinny zaniepokoić rodziców, są wymioty, biegunki, powiększenie obwodu brzucha, tracenie na wadze oraz ogólne opóźnienie rozwoju związane z zaburzeniami wchłaniania. Dzieci z celiakią często dotyka niskorosłość, niedokrwistość, stłuszczeniowe zapalenie wątroby, opóźnienie dojrzewania płciowego, bóle brzucha, zmiany skórne, afty i owrzodzenia w jamie ustnej, co powinno skłonić lekarza do wykonania testów i badań w kierunku choroby trzewnej. U dorosłych również mogą pojawić się klasyczne objawy w postaci bóli brzucha, wzdęć, tłuszczowych stolców czy nawracających aft w jamie ustnej, niemniej tutaj dominujące są objawy pozajelitowe, takie jak osteoporoza, padaczka, niepłodność czy przedwczesna menopauza [3].
